29 kwietnia – Święto łańcuckiego 10 Pułku Strzelców Konnych – czytaj z PIK
Po raz pierwszy zorganizowano je w 1922 r., tuż po tym jak zakończyło się formowanie jednostki. Urządzano je rokrocznie na pamiątkę powrót do kraju antenata 10 PSK, czyli 1 szwadronu, który jako zorganizowany we Włoszech oddział, w ramach Korpusu Polskiego, przez Francję i Niemcy dotarł do Polski, przekraczając jej granicę 29 kwietnia 1919 r. Zgodnie ze zwyczajem w dniu Święta odprawiana była w kościele garnizonowym uroczysta msza, po której przy akompaniamencie orkiestry odbywała się wojskowa defilada. Tę oficjalną część, której uczestnikami byli również mieszkańcy Łańcuta, kończył obiad żołnierski urządzany na terenie koszar noszących imię gen. T. Rozwadowskiego. Święto obchodzono również w czasie wojny, starając się nadać mu w miarę możliwości uroczysty charakter. Po wojnie obchody wyeliminowane zostały z lokalnej tradycji. Jednak nie na długo. Na nowo zaczęto je organizować w l. 60. XX w. przy udziale byłych „Dziesiątaków”, jak zwykło się określać żołnierzy 10 PSK. O tym, jak ważny w historii Łańcuta pozostaje 10 Pułk Strzelców Konnych świadczy fakt, że do dziś nie zaprzestano organizowania jego Święta, w trakcie którego wielokrotnie przywoływane są wojskowe zasługi jednostki.
Obiad żołnierski w czasie Święta Pułkowego. Plac koszarowy w Łańcucie, ok. 1925 r. (ze zbiorów Muzeum-Zamku w Łańcucie)
10 Pułk Strzelców Konnych był oddziałem kawalerii Wojska Polskiego i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, pierwszą w Polsce zmotoryzowaną formacją, która w trakcie II wojny światowej zasłynęła licznymi sukcesami bojowymi, nie tracąc ciągłości swego istnienia. Jego historia zaczęła się w 1918 r. od utworzenia szwadronu, uznawanego dziś za zalążek Pułku, który jako jednostka kawalerii dywizyjnej, włączony został m.in. do działań na froncie wojny polsko-radzieckiej, gdzie brał udział w decydującej bitwie o Warszawę w 1920 r. 22 sierpnia 1921 r. rozkazem MSW dywizjon przekształcony został w 10 Pułk Strzelców Konnych. Miastem garnizonowym jednostki został Łańcut, pozostając nim nieprzerwanie aż do wybuchu II wojny światowej. Okres stacjonowania Pułku w Łańcucie to czas licznych szkoleń, początkowo konnych, a od 1937 r. motorowych. Wraz z wybuchem II wojny światowej 10 PSK w ramach 10 Brygady Kawalerii przeszedł trasą od Myślenic do Lwowa, broniąc 9 IX 1939 r. swego garnizonu. Po wkroczeniu w granice państwa polskiego Armii Radzieckiej, Pułk przekroczył granicę węgierską, skąd przedostał się do Francji. Pobyt we Francji przyniósł mu udział w kampanii roku 1940. Wydzielona z Pułku grupa bojowa, walczyła pod Paryżem. Pozostała część nie weszła do akcji, lecz udała się do Wielkiej Brytanii. Na początku 1942 r. w związku z przeprowadzaną reorganizacją 10 Brygady Kawalerii Pułk przekształcony został w pancernym pułk 10 Brygady Kawalerii Pancernej. W marcu 1942 r. włączony został do nowopowstałej 1 Dywizji Pancernej dowodzonej przez gen. Stanisława Maczka. Jesienią 1943 r. przeorganizowany został na pancerny pułk rozpoznawczy. Dalsze szkolenia przygotowały go do wyczekiwanego od lat starcia. Po lądowaniu aliantów w Normandii w czerwcu 1944 r., do działań przystąpił również 10 PSK, biorąc udział m.in. w bitwie pod Chambois i zamknięciu kotła Falaise. Wysunięty zawsze przed Dywizję, pokonywał trudny teren i przełamywał pozycje nieprzyjacielskie. W takcie kampanii zachodniej Pułk wałczył jeszcze na terenie Belgii, Holandii i Niemiec, staczając liczne bitwy i potyczki. Swój szlak bojowy zakończył w Wilhelmshaven. Dwa lata po zakończeniu działań wojennych w 1947 r. 10 PSK został rozwiązany.
Poczet sztandarowy w szyku pieszym, ok. 1937 r. (ze zbiorów Muzeum-Zamku w Łańcucie)
Żołnierze 10 PSK przed głównym budynkiem koszarowym w Łańcucie, ok. 1930 r. (ze zbiorów Muzeum-Zamku w Łańcucie).
Joanna Kluz
Muzeum-Zamek w Łańcucie
