"Osyp Kuryłas. Ikony ze Starego Dzikowa" - wernisaż Podkarpacki Informator Kulturalny - PIK

Przejdź do treści

"Osyp Kuryłas. Ikony ze Starego Dzikowa" - wernisaż

26.03.2023, godz. 16:00
Radruż 13, Zespół Cerkiewny w Radrużu

Celem wystawy, na której zaprezentowanych zostanie 9 starodzikowskich ikon (wizerunki m.in. św. Dymitra, św. Włodzimierza i św. Olgi, św. Szczepana, Chrystusa Tronującego czy postacie Apostołów) jest przypomnienie mało znanego na ziemi lubaczowskiej artysty.

Jego dorobek stoi dziś u podstaw współczesnej sztuki ukraińskiej, która – jak sam Osyp Kuryłas – w wielu aspektach funkcjonuje w bliskiej symbiozie z kulturą polską. Jest to dziedzictwo pogranicza polsko-ukraińskiego, wspólne dziedzictwo Ukraińców i Polaków.

Cerkiew pw. św. Dymitra w Starym Dzikowie jest jedną z najbardziej malowniczych świątyń greckokatolickich na ziemi lubaczowskiej.

Początki parafii obrządku wschodniego w Starym Dzikowie sięgają zapewne przełomu XV i XVI w. Osadnictwo ruskie było tu już wówczas na tyle silne, by umożliwić funkcjonowanie niezależnej cerkwi. Jedna z pierwszych wzmiankowana była w 1531 r., a kolejna powstała w 1724 r. Na jej miejscu, staraniem ówczesnego proboszcza ks. Bazylego Czerneckiego, aktywnego działacza społecznego i gospodarczego, wzniesiono w 1904 r. obecnie istniejącą murowaną świątynię. Projekt cerkwi wykonał architekt Teodor Mielniczuk, a prace przy jej budowie prowadził Władysław Łańcucki z Sieniawy. Siedemnastego września 1906 r. bp Konstanty Czechowicz, ówczesny ordynariusz diecezji greckokatolickiej w Przemyślu, dokonał aktu poświęcenia cerkwi.

Budowla do dzisiaj świadczy o wysokich aspiracjach dawnych, ukraińskich mieszkańców wsi. Utrzymana jest w stylu eklektycznym z silnymi akcentami neobizantyjskimi. Założona została na planie krzyża z wyniosłą kopulą na przecięciu ramion. Wieńczy ją widoczny z daleka cebulasty hełm. Charakterystyczną formę posiada również fasada i obydwie elewacje bocznych ramion. Na sposób bizantyjski są one półkoliście zakończone, ujęte smukłymi półkolumnami i wypełnione dużymi, trójdzielnymi oknami, rozjaśniającymi wnętrze.

Świątynia funkcjonowała przez kolejnych kilkadziesiąt lat, aż do końca II wojny światowej. W wyniku wysiedlenia ludności ukraińskiej parafia starodzikowska przestała istnieć. Tragiczny moment dla opuszczonej cerkwi miał miejsce na początku lat 50. XX w. Wówczas to, z inspiracji władz komunistycznych, częściowo zniszczono jej wystrój. W późniejszym okresie użytkowano ją na magazyn miejscowej Gminnej Spółdzielni. Do dziś nie powróciła do kultu, nie nadano jej również żadnej innej funkcji, i z roku na rok niszczeje.

Współcześnie znakiem rozpoznawczym obiektu są ustawione w jego wnętrzu drewniane prycze, czyli elementy nominowanego do Oskara filmu „Katyń” w reżyserii Andrzeja Wajdy, do którego zdjęcia w Starym Dzikowie realizowane były w 2007 r.

Przed II wojną światową jednak surowe wnętrze, posiadające skromny, klasycyzujący charakter, wyznaczone przez masywne filary podtrzymujące sklepienia, było tłem dla wysokiej klasy wystroju liturgicznego. W 1906 r. w przestrzeni między nawą a sanktuarium zainstalowana została przegroda ołtarzowa. Wypełniły ją przedstawienia malarskie oprawione w złocone ornamenty snycerskie. Po pięciu latach zostały wykonane kolejne ikony, które umieszczono w dwóch ołtarzach bocznych. W ten sposób dopełniony został zasadniczy wystój cerkwi. Zabrakło jedynie polichromii ściennej.

Twórcą przedstawień malarskich był Osyp Kuryłas (1870–1951), jeden z najwybitniejszych ukraińskich malarzy XIX i XX w., absolwent Lwowskiej Szkoły Przemysłowej oraz Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, uczeń takich mistrzów jak Florian Cynk, Jacek Malczewski czy Leon Wyczółkowski. Malował oleje i akwarele. Był twórcą wielu ikonostasów i obrazów o tematyce sakralnej na terenie całej dawnej Galicji. Tworzył portrety, w tym typów ludowych Polesia, Wołynia i Huculszczyzny, malował sceny z życia codziennego, alegorie, pejzaże, karykatury, ilustracje do czasopism, książek i tomików poezji, czytanek, bajek i opowiadań dla dzieci. Jego prace były kolportowane na licznych pocztówkach i drukach ulotnych.

Wernisaż wystawy jest wydarzeniem towarzyszącym promocji albumu „Radruż. Cerkiew w przestrzeni pogranicza”, przygotowanego z okazji 10. rocznicy wpisu drewnianych cerkwi w polskim i ukraińskim regionie Karpat na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Spotkanie odbędzie się w Zespole Cerkiewnym w Radrużu, 26 marca 2023 r., o godz. 17.

Więcej informacji o wystawie: