„Radruż. Cerkiew w przestrzeni pogranicza” - jubileuszowa publikacja
„Radruż. Cerkiew w przestrzeni pogranicza” – premierowe spotkanie promocyjne wokół albumu wydanego przez Muzeum Kresów w Lubaczowie i Wydawnictwo Libra PL z okazji 10-lecia wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO drewnianych cerkwi w polskim i ukraińskim regionie Karpat, Zespół Cerkiewny w Radrużu.
O spotkaniu:
W spotkaniu promocyjnym udział wezmą autorzy albumu: Janusza Mazur, pracownik Muzeum Kresów w Lubaczowie, kustosz w Dziale Etnografii i Budownictwa Drewnianego, wybitny znawca cerkwi radrużańskiej i innych świątyń ziemi lubaczowskiej, a także uznani na całym Podkarpaciu fotografowie, pasjonaci Roztocza i ziemi lubaczowskiej: Krystian Kłysewicz, Tomasz Michalski oraz Tomasz Mielnik. Spotkanie poprowadzi dr Tomasz Kosiek, antropolog i kulturoznawca z Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Przed spotkaniem zapraszamy na bezpłatne zwiedzanie Zespołu Cerkiewnego w Radrużu wspólnie z Januszem Mazurem (godz. 15.00), wernisaż wystawy „Osyp Kuryłas. Ikony ze Starego Dzikowa | Осип Курилас. Ікони зі Старого Дикова” (godz. 16.00), koncert pieśni pogranicza w wykonaniu Darii Kosiek z zespołu Wernyhora (godz. 16.30).
O albumie napisali:
Z wyposażenia cerkwi pw. św. Paraskewy w Radrużu przetrwało wiele ikon pochodzących sprzed stuleci. Duża ich część znajduje się w kolekcji Muzeum Narodowego we Lwowie im. Andreja Szeptyckiego (najcenniejsze w jego stałej ekspozycji). Trafiły tu za sprawą ekspedycji podjętej w 1930 r. przez dyrektora Muzeum – Iłariona Święcickiego. Większość zakupionych wówczas zabytków pochodzi z XV–XVIII w. Najdawniejsze, z przełomu XIV i XV stulecia: św. Mikołaj z żywotem w klejmie, Mandylion, Zesłanie Ducha Świętego, Wniebowstąpienie Pańskie, powstały w tym samym warsztacie malarskim, a przy tym należą do pierwszych zachowanych przykładów ukraińskich ikon o tej tematyce. Mniej znane ikony pochodzą z XVI–XVIII w. Niektóre z nich przypisujemy autorom malowideł ściennych w cerkwi pw. Ducha Świętego w Potyliczu (św. Onufry, Wskrzeszenie Łazarza, Zwiastowanie Bogurodzicy, Mandylion – 1623 r.). Inne wiążemy z działalnością anonimowych majstrów lub pokrewnymi stylistycznie grupami ikon. Z pewnością malarskie dziedzictwo radrużańskich cerkwi, pozostające w polskich i ukraińskich zbiorach muzealnych, a obecnie również w cerkwi pw. św. Paraskewy, jest nadal depozytariuszem wielu czekających na rozwikłanie zagadek historycznych.
Maria Hełytowycz, Muzeum Narodowe we Lwowie im. Andreja Szeptyckiego
O ile przeniesienie w 1930 r. do muzealnej kolekcji najdawniejszych ikon z cerkwi pw. św. Paraskewy w Radrużu było działaniem naturalnym i wynikającym z troski o zachowanie dla potomnych dzieł sztuki sakralnej, pozostających już wówczas poza podstawowym kultem liturgicznym, to późniejsze zabezpieczenie całości ruchomego wyposażenia obu radrużańskich cerkwi w Składnicy Zabytków Ruchomych przy Muzeum-Zamku w Łańcucie stało się koniecznością. Po wysiedleniach ludności ukraińskiej z południowo-wschodniej Polski do sowieckiej Ukrainy, a później na północ i zachód kraju, większości cerkwi i ich niejednokrotnie bezcennym wystrojom groziło zniszczenie. Zwożono je do kilku składnic i placówek muzealnych, poddając jednocześnie zabiegom konserwatorskim. Po dziesięcioleciach łańcuckie Muzeum pozostaje jedynym, które zgodnie z intencjami osób działających w tamtych trudnych czasach na rzecz ocalenia „niechcianych pamiątek”, przywraca je dawnym właścicielom i miejscom – najczęściej są to świątynie, gdzie na nowo sprawowana jest Liturgia we wschodnim rycie, niekiedy również te wykorzystywane przez rzymskich katolików, czy funkcjonujące jako obiekty muzealne. Takie postępowanie dobrze służy lokalnym wspólnotom, samym zabytkom oraz ludziom przybywającym z daleka… Ciekawe opowieści o dziejach sławnej wsi Radruż i jej chramach odnajdziecie Państwo nie tylko na kartach książki. Możecie ich również posłuchać, odwiedzając cerkiew św. Paraskewy lub muzea w Lubaczowie, Łańcucie i Lwowie.
Jarosław Giemza, Muzeum-Zamek w Łańcucie
Informacje o Zespole Cerkiewnym w Radrużu:
Cerkiew pw. św. Paraskewy, centralny obiekt zespołu sakralnego w Radrużu, należy do najcenniejszych i najstarszych świątyń drewnianych w Polsce i na pograniczu polsko-ukraińskim. W 2013 r. wpisano ją na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a w 2017 r. na Listę Pomników Historii.
Budowla pochodzi z końca XVI w. i reprezentuje klasyczny typ trójdzielno-podłużnej, jednokopułowej cerkwi obrządku wschodniego z wykorzystaniem rozwiązań konstrukcyjnych późnogotyckiego ciesielstwa zachodnioeuropejskiego. Przypuszcza się, że jej fundatorem był w 1583 r. Jan Płaza, starosta lubaczowski. W 1648 r. wnętrze cerkwi pokryto częściowo polichromią, która na wschodniej ścianie nawy razem z ikonami tablicowymi współtworzyła pierwotny ikonostas.
Cerkiew posiada charakter obronny. Wiąże się z tym ciekawa historia wojen toczonych w XVII w. przez Rzeczpospolitą. Z tego okresu pochodzi relacja o losach Marii Dubniewiczowiej, żony wójta radrużańskiego, która w 1672 r. podczas najazdu tatarskiego została wzięta w jasyr i sprzedana do Stambułu. W 1699 r., po 27 latach niewoli, powróciła jednak do rodzinnej wsi. Za przewiezione z Turcji skarby Dubniewiczowa miała odnowić cerkiew.
Obok walorów architektonicznych i historycznych w świątyni znajduje się również cenny wystrój. Tworzy go przede wszystkim architektoniczny ikonostas powstały w XVII i XVIII w. Wypełniające go ikony są dziełem kilku malarzy, w tym: Zachariasza Tarnohorskiego z Niemirowa, Ioana z Hrebennego i Andreja Wyszeckiego z Jaworowa. W połowie XVIII w. ostatni z nich wykonał ponadto dwa ołtarze boczne: św. Mikołaja i Zaśnięcia Matki Bożej. Do innych unikalnych zabytków należy drewniana ława kolatorska z 4 ćw. XVII w. oraz Boży Grób ufundowany przy udziale proboszcza ks. Bazylego Sierocińskiego i ozdobiony malowidłami malarza Andrzeja Berezickiego.
Cerkiew jest elementem większego zespołu sakralnego, w skład którego wchodzą cmentarz przycerkiewny z nagrobkami powstałymi pomiędzy XVII a XIX w., dzwonnica z końca XVI w., XIX-wieczny mur z dwiema bramami oraz kostnica. W pobliżu cerkwi znajdują się dwa cmentarze greckokatolickie z zabytkami rzeźby nagrobnej z XIX i XX w., wykonanymi w dawnym ośrodku kamieniarskim w Bruśnie Starym. Bazą dla działalności wystawienniczej, edukacyjnej i obsługi ruchu turystycznego jest adaptowany do funkcji muzealnych dawny sklep wiejski z lat 20. XX w.
W wyniku II wojny światowej i przymusowego wysiedlenia ludności ukraińskiej cerkiew przestała pełnić funkcje liturgiczne. W latach 1964–1966 przeprowadzono kapitalny remont świątyni. Od 2010 r. zespół cerkiewny stanowi oddział Muzeum Kresów w Lubaczowie i jest pod jego stałą opieką.
Szczegółowe informacje na temat spotkania i książki:
