„TU rodziła się opozycja. Między Czerwcem ’76 a Sierpniem ’80” – wystawa.
W 45. rocznicę protestów robotniczych z czerwca 1976 r. Instytut Pamięci Narodowej przygotował wystawę „TU rodziła się opozycja. Między Czerwcem ’76 a Sierpniem ’80”. To kolejna z cyklu wystaw „TU rodziła się Solidarność”. Uroczyste jej otwarcie odbędzie się 13 sierpnia 2021 r. o godz. 12.00 na placu przed Urzędem Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie.
Wystawa dotyczy niełatwych zagadnień budzącej się opozycji w drugiej połowie lat siedemdziesiątych. Bezpośrednią przyczyną przemian społecznych i zmian w świadomości, które zaowocowały procesem konsolidacji opozycji, była niezmiernie trudna sytuacja ekonomiczna w naszym kraju. Niezadowolenie wyrażano poprzez napisy na murach, druk ulotek i wieszanie afiszów o charakterze antypaństwowym, a także głośne krytykowanie posunięć władz, doprowadzając do masowych akcji strajkowych. Wystawa obejmuje pięć ekspozytorów, z których trzy poświęcone są zagadnieniom ogólnopolskim, a dwie odnoszą się do zagadnień lokalnych związanych z ziemią przemyską i rzeszowską.
W czerwcu 1976 r. władze komunistyczne zapowiedziały podwyżki cen, obejmujące podstawowe artykuły spożywcze. Spauperyzowane społeczeństwo odpowiedziało 25 czerwca, gdy zastrajkowało 97 zakładów pracy. W Radomiu, Ursusie i Płocku robotnicy wyszli na ulice. W pracownicy zakładów Ursus rozkręcili tory i uniemożliwili ich szybką naprawę wepchniętą w wyrwę lokomotywą. Setki uczestników protestów było bitych, aresztowanych lub skazanych na więzienie, a ponad 1500 zwolnionych z pracy. W wyniku pobicia przez Milicję Obywatelską zmarł kilka dni później przypadkowy przechodzień Jan Brożyna, a w połowie sierpnia zmarł w wyniku pobicia przez Służbę Bezpieczeństwa ks. Roman Kotlarz. Do najgwałtowniejszych starć z MO i ZOMO doszło w Radomiu, gdzie protestujący podpalili budynek Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Szacuje się, że w czerwcu 1976 r. w różnych formach sprzeciwu wobec działań władz uczestniczyło w sumie około 80 tys. osób. Najwięcej w Radomiu – blisko 21 tys. oraz Ursusie – ponad 14 tys.
Represje, które spadły na protestujących i dotknęły ich bliskich, zrodziły spontaniczne akcje pomocy materialnej, medycznej i prawnej. Pomoc represjonowanym robotnikom, którą natychmiast rozpoczęła 1 Warszawska Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta zaowocowała powstaniem Komitetu Obrony Robotników, pierwszej jawnej organizacji opozycyjnej w PRL.
Po niej zaczęły się formować kolejne ośrodki opozycji demokratycznej: Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Wolne Związki Zawodowe, Studenckie Komitety Solidarności, Konfederacja Polski Niepodległej, Ruch Młodej Polski. Powstawały też organizacje o znaczeniu regionalnym, jak np. w Krakowie Chrześcijańska Wspólnota Ludzi Pracy, Instytut Katyński, Akcja na rzecz Niepodległości czy Prywatna Inicjatywa Krakowska, a także instytucje samokształceniowe, jak Uniwersytet Latający czy Towarzystwo Kursów Naukowych. Narodził się również drugi obieg wydawniczy, który naruszał komunistyczny monopol informacyjny.
Jawna opozycja nie miała charakteru masowego, ale bez niej niemożliwy byłby zryw Sierpnia ’80 – to z jej doświadczeń korzystała „Solidarność”.
