Kartka bożonarodzeniowa ze zbiorów Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej
Atelier Bernarda Hennera w Muzeum Historii Miasta Przemyśla gości wystawę czasową. Tym razem na ekspozycji zaprezentowano historyczne karty pocztowe związane z tematyką świąt Bożego Narodzenia.
Kilka słów o prezentowanych zbiorach…
Historia kartki pocztowej sięga II połowy XIX w. Pierwsza z nich została wysłana w 1869 roku z Austro-Węgier. Miała ona prostą formę; wykonana była z kartonu, w górnym rogu widniał drukowany znaczek pocztowy z podobizną cesarza Franciszka Józefa, pośrodku zaś herb monarchii, a nad nim napis „Correspondenz-Karte”. Miał to być sposób na krótką i tanią korespondencję. Mimo początkowej nieufności, jaką budził nowy sposób komunikacji, karty z czasem zaczęły zyskiwać popularność także w innych krajach europejskich.
Okres wojny francusko-pruskiej w latach 1870-1871 był momentem rozpowszechnienia się jej na masową skalę. Z frontu wysłano wówczas 10 mln kart. W kilku zwięzłych słowach żołnierze mogli przekazać rodzinie, że nadal żyją.
Pod koniec lat 70. XIX w. pojawiły się w obiegu karty o nieco bardziej dekoracyjnym charakterze. Początkowo niewielkie ilustracje umieszczano na stronie służącej do korespondencji, później zaś zaczęły się rozrastać, aż zajęły całą powierzchnię. Dlatego w 1904 roku wprowadzono nowe rozwiązanie, dzieląc odwrocie na dwie części (treść i adresata).
Z czasem ilustrowane pocztówki zyskały ogromną popularność. Projektowali je nierzadko znani graficy, malarze i rysownicy. Podejmowano tematy związane z architekturą i historią poszczególnych miast i miejscowości. Powodzeniem cieszyły się panoramy, a także widoki przedstawiające czarujące pejzaże czy ilustracje prezentujące regionalny folklor. Powszechne były również kartki okolicznościowe związane z rocznicami, jubileuszami czy świętami, w tym bożonarodzeniowe.
W zbiorach Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej znajduje się kolekcja przepięknych, liczących ponad 100 lat kart bożonarodzeniowych, których spora część zaprezentowana została na ekspozycji. Tworząc wystawę autorki starały się podzielić je na różne grupy tematyczne. Jedną z wielu, stanowią patriotyczne kartki bożonarodzeniowe. Widnieją na nich polskie symbole państwowe, sceny z postaciami w strojach narodowych oraz hasła głoszące idee patriotyzmu. Godną uwagi jest karta przedstawiająca Boże Dzieciatko błogosławiące ułana wojsk księcia Józefa Poniatowskiego i husarza, trzymających proporzec z godłem Polski i Litwy oraz przedrozbiorową mapę Polski. Na innej pojawia się rozkołysany dzwon na tle biało-czerwonej flagi, Wawelu i opłatka.
Wiele jest kart, zawierających motywy zaczerpnięte z kultury ludowej. Przedstawiają włościan niosących szopkę, śpieszących na Pasterkę, czy wiozących na saniach choinkę (np. autorstwa Zofii Stryjeńskiej). Są też takie, które stylistycznie można wiązać ze stylem Art Déco – dominują tu zgeometryzowane, uproszczone formy i intensywne kolory. Twórcą ich jest Wacław Boratyński.
Ciekawym przykładem jest cykl secesyjnych litografii bożonarodzeniowych zaprojektowany przez krakowską malarkę i graficzkę Annę Gramatykę-Ostrowską, a wydany przez Zarząd Główny Towarzystwa Szkół Ludowych w Krakowie.
Pojawia się też zbiór bożonarodzeniowych kartek ukraińskich, z charakterystycznymi ozdobnymi bordiurami zawierającymi motywy ludowe przypominające haft. Prezentują one motywy powszechnie znane: Zwiastowanie Pasterzom, Pokłon Pasterzy, wieczerzę wigilijną. Zaprojektowane zostały przez ukraińskich artystów, w tym przez znaną przemyską malarkę ukraińskiego pochodzenia Olenę Kulczycką.
Popularne są również kartki z reprodukcjami prac znanych artystów. Prezentują one głównie motyw Matki Bożej z nowonarodzonym Dzieciątkiem. Przykładem tej grupy jest kartka z kopią obrazu włoskiego malarza epoki baroku Carlo Dolci.
Na wystawie znalazła się także seria pocztówek znanego, krakowskiego malarza Adama Setkowicza, przedstawiająca zakup choinki na krakowskim rynku obok kościoła Mariackiego.
Ciekawym przykładem kartek bożonarodzeniowych są te wykonane własnoręcznie, metodą chałupniczą. Wśród nich znalazła się malowana na drewnianej sklejce. Przedstawia ona zimowy pejzaż otoczony zielonymi gałązkami świerku. Adresowana jest do znanego, przemyskiego malarza Michała Negrusza.
Kolejną grupę stanowią pocztówki noworoczne. Na większości z nich głównym motywem ikonograficznym są ozdobne cyfry Nowego Roku. Występują także kompozycje z tarczą zegara wskazującą północ, czy parą zakochanych wznoszących toast kieliszkami szampana.
Na ekspozycji zaprezentowano również kartki i projekty kart bożonarodzeniowych wykonane przez znanych artystów związanych z Przemyślem, a tworzących w głównej mierze za granicą: Jana Ekierta i Jerzego Dunin-Brzezińskiego „Karo”.
Anna Durkacz-Foremska
Katarzyna Kostecka
Źródło: mnzp.pl
