Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Ludobójstwa dokonanego przez ukraińskich nacjonalistów na obywatelach II Rzeczypospolitej
Muzeum Kresów w Lubaczowie zapraszam na obchody Narodowego Dnia Pamięci Ofiar Ludobójstwa dokonanego przez ukraińskich nacjonalistów na obywatelach II Rzeczypospolitej, które zostały zaplanowane w Lubaczowie i na terenie powiatu lubaczowskiego w dniach 4 i 11 lipca 2025 r.
O wydarzeniu:
Poszczególne wydarzenia w ramach programu zostały przygotowane przez Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich Oddział w Lubaczowie, Instytut Strat Wojennych im. Jana Karskiego w Warszawie, Hufiec Związku Harcerstwa Polskiego w Lubaczowie, Jednostkę Strzelecka 2033 im. gen. Józefa Kustronia w Lubaczowie, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie, Parafię pw. św. Stanisława BM w Lubaczowie, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej oraz Miejską Bibliotekę Publiczną im. Władysława Broniewskiego w Lubaczowie.
Obchody towarzyszą Festiwalowi Dziedzictwa Kresów, którego organizatorami są Gmina Lubaczów i Województwo Podkarpackie. Wstęp na wszystkie wydarzenia jest wolny.
Program wydarzeń:
4 lipca (piątek) 2025 r., godz. 11:00, Muzeum Kresów w Lubaczowie
Spotkanie z dr. Leonem Popkiem i dr. Pawłem Sokołowskim (IPN Lublin) wokół publikacji "Dokumenty zbrodni wołyńskiej", tom 1 i 2 (wyd. IPN, Muzeum-Zamek Tarnowskich w Tarnobrzegu, 2023–2024), prowadzenie: dr Wioletta Woś (IPN Lublin)
W pierwszym tomie "Dokumentów zbrodni wołyńskiej" znajdziemy poddane opracowaniu dokumenty, pochodzące ze zbioru przechowanego przez Urszulę Szumską. Jest to zbiór o szczególnej wartości, ponieważ został wytworzony przez działaczy Komitetu Ziem Wschodnich bezpośrednio po fali mordów na Wołyniu. Ma on formę zeznań, które w większości zostały uwiarygodnione własnoręcznym podpisem naocznego świadka lub adnotacją o źródle informacji. Dokumenty te można zaliczyć do najważniejszych ze wszystkich znanych dotąd pisemnych dowodów zbrodni wołyńskiej. Dzięki nim będziemy mogli dokładniej niż dotychczas oszacować skalę ludobójstwa, którego dopuścili się ukraińscy nacjonaliści na Polakach mieszkających na Wołyniu, oraz przywrócić pamięć o ofiarach – często z imienia i nazwiska – kolejnym pokoleniom.
Drugi tom „Dokumentów zbrodni wołyńskiej” udostępnia badaczom zeznania zawarte w dwóch kolejnych księgach przechowywanych w Muzeum – Zamek Tarnowskich w Tarnobrzegu, nazywanych przez twórców źródła „Księgą zieloną” oraz „Księgą brunatną”. Nazwy te zaczerpnięto od koloru ich okładek. W księgach tych zawarto kolejne relacje na temat zbrodni wołyńskiej dokonanej na terenie woj. wołyńskiego oraz w Małopolsce Wschodniej, zebrane przez działaczy Komitetu Ziem Wschodnich od stycznia do lipca 1944 r. W całym zbiorze przechowanym przez Urszulę Szumską (tzw. Archiwum Szumskiej) zostały one oznaczone numerami od 1620 do 2075 (w t. 1 „Dokumentów zbrodni wołyńskiej” wydano poz. 1–1620). Dwie księgi, stanowiące podstawę źródłową niniejszej edycji, w warstwie merytorycznej są jednym źródłem, gdyż poszczególne (numerowane) ciągi zeznań zawarte w jednej księdze znajdują kontynuację w drugiej.
11 lipca (piątek) 2025 r.,
- godz. 9:30, Rynek miejski w Lubaczowie
Akcja "Zapal znicz pamięci"
Celem akcji, zainicjowanej przez Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie i realizowanej od kilku lat wspólnie z Jednostką Strzelecką 2033 im. gen. Józefa Kustronia w Lubaczowie i Hufcem Związku Harcerstwa Polskiego w Lubaczowie, jest upamiętnienie pomordowanych przez OUN-UPA na terenie ziemi lubaczowskiej poprzez zapalenie na ich grobach symbolicznego „znicza pamięci”.
- godz. 18, Konkatedra pw. bł. Jakuba Strzemię w Lubaczowie
Msza św. upamiętniająca ofiary ukraińskich nacjonalistów z OUN-UPA oraz złożenie kwiatów pod tablicą pamięci Kresowian
- godz. 19:30, Zbieg ulic T. Kościuszki i H. Sienkiewicza w Lubaczowie
Marsz milczenia pod Pomnik Niepodległości w Lubaczowie
- godz. 20, Muzeum Kresów w Lubaczowie
Spotkanie z dr. hab. Damianem K. Markowskim (Instytut Strat Wojennych, Instytut Pileckiego) wokół publikacji „W cieniu Wołynia. Antypolska akcja OUN i UPA w Galicji Wschodniej 1943–1945” (Wydawnictwo Literackie 2023), prowadzenie: dr Piotr Olechowski (Instytut Strat Wojennych, Uniwersytet Śląski)
Chociaż rzeź wołyńska z 1943 roku należy obecnie do najbardziej nagłośnionych w Polsce wydarzeń historycznych, nie wszyscy zdają sobie sprawę, że nie była to jedyna masowa zbrodnia ukraińskich nacjonalistów na ludności polskiej w okresie II wojny światowej. Ludobójstwo dokonane w latach 1943–1945 na obszarze Galicji Wschodniej pochłonęło prawdopodobnie około 30 tysięcy istnień ludzkich i było nie mniej brutalne od ludobójstwa wołyńskiego.
Książka Damiana Markowskiego, znakomitego historyka, znawcy dziejów Europy Wschodniej, byłego członka Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, jest pierwszą publikacją poświęconą wyłącznie tym zapomnianym wydarzeniom. Praca zawiera najdokładniejsze jak dotąd ustalenia, powstałe w oparciu o polskie, ukraińskie, niemieckie i sowieckie źródła, niekiedy zupełnie wcześniej nieznane.
W jakim stopniu wydarzenia w Galicji Wschodniej przypominały te z Wołynia? Jak przebiegała czystka i co oznaczała dla polskich mieszkańców regionu? Jak wyglądały próby oddolnej samoobrony, a jak reakcja zorganizowanego polskiego podziemia? W jaki sposób ustosunkowali się do niej niemieccy, a następnie sowieccy okupanci? I wreszcie – na czym polega polsko-ukraiński konflikt pamięci historycznej?
Przelana podczas tamtych wydarzeń krew na dziesiątki lat podzieliła dwie bliskie sobie społeczności żyjące na wspólnej ziemi. Podczas pracy autorowi przyświecał ważny cel: ponownie zbliżyć Ukraińców i Polaków. Książka „W cieniu Wołynia” napisana jest z szacunkiem dla ofiar poległych po obu stronach, ale przede wszystkim z pokorą i respektem wobec źródeł. Podejmuje temat bolesny, przy całej świadomości tego, że dopiero rzetelne mówienie o historycznej prawdzie, a nie przemilczanie faktów, zbuduje wolne od resentymentów relacje polsko-ukraińskie.
