Zeszyty regionalne WDK, Lesiok se ja, Lesiok
Wśród osób zaangażowanych w badanie dziedzictwa Lasowiaków należy wymienić: Jana Słomkę, Seweryna Udzielę, Franciszka Kotulę, ale także ks. Wilhelma Gaja-Piotrowskiego, Stanisława Bąka, Józefa Furdynę, Krzysztofa Ruszla, Andrzeja Karczmarzewskiego, Romana Reinfussa, Elżbietę Fryś-Pietraszkową, Józefa Półćwiartka, Zbigniewa Liberę, Adama Palucha, Bogusława Linette, Janinę Wójtowicz, Kazimierza Skowrońskiego, Macieja Skowrońskiego czy Stefana Lwa. Niewątpliwie do kultywowania tradycji lasowiackich przyczyniły się funkcjonujące – nierzadko nawet do dziś – zespoły artystyczne i kapele ludowe, wśród których należy wymienić chociażby: „Lasowiaczki” z Baranowa Sandomierskiego, „Mazurzan” z Mazurów, „Górniaków” z Kolbuszowej Górnej, „Cmolasian” z Cmolasu, „Folusz” z Giedlarowej, „Jamniczanki” z Jamnicy czy „Kamień” z Kamienia oraz liczne kapele ludowe. Ze względu na zmieniający się repertuar oraz skład osobowy takich zespołów muzycznych, wśród najważniejszych lasowiackich kapel ludowych należy wymienić: Kapelę Władka Pogody, a także Kapelę Kazimierza Marcinka z Kolbuszowej, Kapelę Jana Cebuli z Kolbuszowej, Kapelę „Raniżowianie” z Raniżowa, Zespół „Widelanie” z Widełki, Kapelę Mrozów z Grębowa, Kapelę „Łola” z Kolbuszowej czy „Cmolaskie Chłopoki”. Warto podkreślić, równie ważny instytucjonalny i merytoryczny wkład regionalistów i badaczy oraz animatorów, pracujących na co dzień w muzeach lub ośrodkach kultury. Co ważne, w tego typu działaniach niezmiernie istotny jest efekt synergii, który doskonale widać w działaniach ekspozycyjnych, edytorskich lub estradowych realizowanych w oparciu o potencjał intelektualny i artystyczny oraz infrastrukturalny placówek kulturalnych, samorządowych i akademickich zlokalizowanych na terenach zamieszkiwania Lasowiaków. Dodatkowym, zamierzonym i zaplanowanym efektem takiej współpracy, realizowanej przez Wojewódzki Dom Kultury w Rzeszowie, były warsztaty, seminaria, konkursy i przeglądy o tematyce etnograficznej, a ponadto publikacje oraz nagrania telewizyjne lub wywiady poświęcone tej tematyce. Niejednokrotnie nieocenioną pomocą przy tego typu wydarzeniach wykazywali się: Krzysztof Ruszel, Andrzej Karczmarzewski, Anna Targońska, Jerzy Dynia, Nina Wojturska, Alicja Haszczak, Alina Kościółek-Rusin, Jolanta Dragan, Wojciech Dragan, Elżbieta Skromak, Sylwester Łysiak, Małgorzata Kula, Jacek Tejchma, Jolanta Danak-Gajda, Marek Gruchota, Wiesław Sitko oraz szerokie grono artystów, jak chociażby: Władysław Pogoda, Maria Kozłowa, Jan Cebula, Anna Rzeszut, Anna Turbak, Józef Smykla, Kazimierz Marcinek, Jan Puk, Władysława Prucnal, Emilia Chmiel, Jan Jurek, Bolesław Panek, Jan Kot, Stefan Głowiak, Andrzej Plizga, Jan Stopyra, Jan Dudziak, a w ostatnich latach Maria Rzeszutek, Barbara Sroczyńska, Zofia Wydro, Elżbieta Czachor, Wiktor Schwanenfeld, Janina Olszowy, Halina Ordon, Zofia Dąbrowska, Anna Szewczyk, Anita Ryba i wielu, wielu innych. Dodatkowo, obok tej w/w działalności, lasowiackie układy taneczne były „rozpisywane” i popularyzowane przez działalność sceniczną licznych zespołów pieśni i tańca związanych m.in. z Wojewódzkim Domem Kultury w Rzeszowie, Politechniką Rzeszowską, domami kultury w: Stalowej Woli, Kolbuszowej, Mielcu oraz Tarnobrzegu. W tym aspekcie wielkie zasługi mają nie tylko choreografowie pracujący na co dzień w takich instytucjach, ale także organizatorzy i pracownicy Polonijnego Studium Choreograficznego realizowanego początkowo w Lublinie, a następnie w Rzeszowie na tutejszym uniwersytecie. Nawiązane wówczas znajomości, niejednokrotnie pozwalały pracownikom WDK realizować nowatorskie działania, wśród których należy wymienić pokazy i konkursy kulinarne związane z dziedzictwem archaicznym, dziedzictwem kulinarnym, kulturowym Lasowiaków ze szczególnym uwzględnieniem pęcaku, gryki, prosa i wszelkich innych kasz stanowiących niegdyś podstawę jadłospisu mieszkańców tych ziem. Wydarzenie to realizowane we współpracy z pracownikami Zamku w Baranowie Sandomierskim jest kontynuowane do dziś i znajduje odzwierciedlenie w jadłospisie tamtejszej restauracji. Równie cennym doświadczeniem były działania związane z popularyzacją lasowiackiego zdobnictwa i ornamentyki. Unikatowe stroje, hafty oraz wzory wykorzystywane w warsztatach zabawkarskich i garncarskich, oraz na pisankach, stanowiły i nadal stanowią jeden z najciekawszych wyróżników regionu w skali kraju. Zachowana w archiwach wielu instytucji spuścizna w postaci muzyki i pieśni utrwalonych za sprawą Marii Kozłowej i Władysława Pogody, niejednokrotnie do dzisiaj stanowi podłoże do różnego rodzaju działalności dla zespołów, które próbują kontynuować dziedzictwo przodków w sposób autentyczny.
Równie naturalnym, i w moim odczuciu dopuszczalnym - ze względu na wymiar promocyjny i społeczny (młodzieżowy) – są zapożyczenia i transformacje takiego dziedzictwa na potrzeby działalności popkulturowej lub gospodarczej i turystycznej. Dobrym przykładem takich właśnie inicjatyw jest działalność Stowarzyszenia Klaster Lasowiacki czy też wielu firm, wśród których są: liczne restauracje, gospodarstwa agroturystyczne, a także Atelieri Justyny Gamon-Wesołowskiej, artystyczna pracownia Renaty Sendrowicz oraz browarnicza manufaktura funkcjonującą pn. „Browar Lasowiak”. Klasycznym przykładem fascynacji dziedzictwem przodków jest też działalność Nikodema Soszyńskiego i jego projekt muzyczny „Puszcza”. Przykłady takich praktyk i nazwiska osób zaangażowanych w promowanie kultury lasowiackiej można mnożyć, niemniej jednak, nie należy tutaj zapominać o samej społeczności lasowiackiej, która w ramach sukcesywnie organizowanych wesel, potańcówek wiejskich, a także imprez i inscenizacji wybranych wątków obrzędowych nadal kultywuje swoje rodzime językowe, taneczne i rękodzielnicze tradycje. Kulturowa, społeczna i artystyczna spuścizna Lasowiaków nie tylko dla mieszkańców Puszczy Sandomierskiej stanowi dzisiaj istotny wyróżnik kulturowy, ale także czynnik integrujący. Materiały, wywiady i relacje oraz eksponaty sukcesywnie zbierane w ramach badań, są archiwizowane w muzeach czy instytucjach kultury funkcjonujących na wskazanym terenie lub są w posiadaniu regionalistów – pasjonatów dziedzictwa kulturowego Lasowiaków. Pomimo długoletniej ich działalności oraz licznych badaczy, animatorów życia kulturalnego, a ponadto etnografów oraz choreografów, obecny stan kultury lasowiackiej wymaga instytucjonalnego wsparcia. W ramach nowych inicjatyw, podjętych na zlecenie Samorządu Województwa Podkarpackiego, w drugiej połowie 2021 roku w Wojewódzkim Domu Kultury w Rzeszowie został powołany zespół ekspertów, który miał za zadanie przygotować syntetyczny raport dotyczący zarówno tradycji, jak i współczesnego funkcjonowania różnych aspektów kultury lasowiackiej.
Wspomniany raport został przygotowany na podstawie literatury etnograficznej z XIX i XX wieku, ale przede wszystkim korzystano z bogatej bazy materiałów źródłowych – notat i wywiadów terenowych przechowywanych w archiwach Muzeum Etnograficznego im. F. Kotuli w Rzeszowie, Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej oraz przebogatych materiałów filmowych archiwizowanych w Wojewódzkim Domu Kultury w Rzeszowie. Przeprowadzono również wywiady ze współcześnie działającymi twórcami lasowiackimi, a także badania ankietowe, dzięki którym można było sformułować wnioski o wiedzy na temat dziedzictwa Lasowiaków i znaczeniu, jakie ono ma dla współcześnie żyjących ludzi na wskazanym terenie. Prowadzone prace udowodniły ciągłość trwania dziedzictwa Lasowiaków i kultywowanie wybranych aspektów ich kultury. Wyraźnie pokazały potrzebę wieloaspektowego wsparcia i możliwie szerokiej promocji, którą należy jak najszybciej wdrożyć z uwagi na szybkie przemiany kultury lasowiackiej i przejmowanie różnych wpływów, obecnie zauważalne w szczególności w odniesieniu do wielu przejawów specyficznego języka i charakterystycznego folkloru. Serdeczne podziękowania kieruję w stronę Samorządu Województwa Podkarpackiego za całokształt działania, przychylność i wsparcie. Powołany do życia Festiwal Lasowiacki, który pierwotnie działał pod egidą Departamentu Promocji UMWP i nosił nazwę „Etnolas”, przekształcił się w festiwal Lasowiacki, koordynowany obecnie przez Departament Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego UMWP. Festiwal Lasowiacki to otwarta formuła, a wszystkich zainteresowanych szerszym poznaniem tej kultury oraz możliwości współpracy odsyłam do dedykowanej strony internetowej www.lasowiacki.pl - tam znajdą Państwo wszystkie najważniejsze informacje. Dziękuję również Alinie Bosak, która przemierzyła Puszczę Sandomierką i przeprowadziła szereg reportaży poświęconych dziedzictwu Lasowiaków. Jej zaangażowanie może stanowić swoisty katalog dobrych praktyk.
/Ze wstępu Damiana Drąga, Dyrektora WDK w Rzeszowie/
Tytuł: Lesiok se ja, Lesiok
Redakcja: Damian Drąg
Tekst: Jolanta Dragan
Wydawca: Wojewódzki Dom Kultury w Rzeszowie
Rzeszów 2023
ISBN 978-83-87773-68-7
Oprawa: miękka
Ilość stron: 79
